Tổng quan về viêm tai giữa: Dấu hiệu, nguyên nhân, biến chứng nguy hiểm và cách điều trị

Viêm tai giữa là một tình trạng sức khỏe phổ biến ảnh hưởng đến sức khỏe của cả trẻ em và người lớn. Bài viết này sẽ trình bày cái nhìn tổng quan về viêm tai giữa, từ các dấu hiệu nhận biết đến những nguyên nhân gây bệnh. Ngoài ra, chúng ta cũng sẽ xem xét các biến chứng nguy hiểm có thể phát sinh và những phương pháp điều trị hiệu quả, giúp người bệnh chủ động bảo vệ sức khỏe tai của mình.

1. Viêm tai giữa và những dấu hiệu thường gặp

1.1. Định nghĩa viêm tai giữa

Viêm tai giữa là tình trạng viêm hoặc nhiễm trùng xảy ra ở tai giữa – một khoang nhỏ nằm ngay sau màng nhĩ, nối liền với phần mũi và họng qua ống Eustachian. Tai giữa có nhiệm vụ dẫn truyền âm thanh từ màng nhĩ đến tai trong, và khi bị viêm, các mô trong khoang này bị sưng và có thể tiết dịch, gây cản trở quá trình này. Viêm tai giữa thường gặp ở trẻ em, nhưng người lớn cũng có thể mắc phải.

1.2. Phân loại viêm tai giữa

Có 3 loại viêm tai giữa: 

• Viêm tai giữa cấp tính: Là tình trạng viêm nhiễm đột ngột ở tai giữa, thường do virus hoặc vi khuẩn gây ra.

• Viêm tai giữa có mủ mạn tính: Viêm ở tai giữa và niêm mạc xương chũm với màng nhĩ bị thủng hoặc ống thông khí và chảy dịch tai dai dẳng.

• Viêm tai giữa thanh dịch: Xuất hiện khi có chất lỏng ở tai giữa nhưng không có dấu hiệu hoặc triệu chứng của nhiễm trùng tai cấp tính.

1.3. Dấu hiệu, triệu chứng nhận biết viêm tai giữa

Viêm tai giữa có thể được nhận diện qua nhiều triệu chứng khác nhau, tùy thuộc vào loại viêm:

• Triệu chứng viêm tai giữa cấp tính: người bệnh thường cảm thấy đau tai và có thể sốt, đi kèm với sự hiện diện của dịch trong tai giữa. Trẻ em thường quấy khóc nhiều hơn vào ban đêm và có thể biếng ăn do khó chịu.

• Triệu chứng của viêm tai giữa thanh dịch - tràn dịch ở tai giữa: Chất lỏng tích tụ trong tai giữa mà không có dấu hiệu chảy ra ngoài, thường do màng nhĩ còn nguyên vẹn. Người bệnh có thể cảm thấy tai bị nặng nề, bít tắc, và triệu chứng nổi bật nhất là suy giảm thính lực. 

• Triệu chứng của viêm tai giữa có mủ mạn tính: dịch tiết có thể xuất hiện qua lỗ thủng màng nhĩ hoặc ống thông khí, kéo dài dai dẳng và tái phát nhiều lần (trên 3 lần/ 6 tháng hoặc trên 4 lần/ năm). Tình trạng này cũng thường dẫn đến hiện tượng ù tai và suy giảm khả năng nghe, làm ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống của người bệnh [1] 

2. Những nguyên nhân gây tình trạng viêm tai giữa

Nguyên nhân viêm tai giữa khá đa dạng, có thể tổng kết lại qua 4 nhóm nguyên nhân sau: 

2.1 Nguyên nhân viêm tai giữa do cấu trúc vòi nhĩ

Vòi nhĩ giải phẫu và hoạt động không chỉ góp phần bảo vệ tai giữa khỏi sự xâm nhập của vi khuẩn gây bệnh tai và vi-rút đường hô hấp mà còn cần thiết cho việc dẫn lưu dịch tiết từ khoang tai giữa và cân bằng áp suất. Ở trẻ sơ sinh, vòi nhĩ chưa phát triển hoàn thiện, thường ngắn, rộng và nằm ngang hơn so với người lớn, khiến trẻ dễ bị nhiễm trùng tai giữa. 

Việc thường xuyên đặt trẻ sơ sinh ở tư thế nằm ngửa cũng có thể làm tăng nguy cơ viêm tai giữa ở trẻ nhỏ. Khi trẻ nằm ngửa, áp lực trong vùng mũi họng có thể tăng lên, làm cho dịch nhầy từ mũi dễ dàng di chuyển xuống vòi nhĩ và vào tai giữa. Điều này tạo điều kiện thuận lợi cho vi khuẩn hoặc virus xâm nhập, gây nhiễm trùng. Hơn nữa, cấu trúc chưa phát triển hoàn thiện của vòi nhĩ ở trẻ sơ sinh khiến cho việc dẫn lưu dịch kém hơn, làm tăng nguy cơ viêm tai giữa khi trẻ ở tư thế nằm ngửa.

2.2. Viêm tai giữa do vi khuẩn gây ra

Viêm tai giữa do vi khuẩn thường do một số loại vi khuẩn chủ yếu gây ra, trong đó nổi bật nhất là Streptococcus pneumoniae (phế cầu khuẩn), Haemophilus influenzae và Moraxella catarrhalis. Những vi khuẩn này có khả năng xâm nhập vào tai giữa, thường là sau các nhiễm trùng đường hô hấp trên. Khi hệ thống miễn dịch của cơ thể không đủ mạnh để ngăn chặn, các vi khuẩn này có thể phát triển và gây viêm, dẫn đến tình trạng viêm tai giữa cấp tính hoặc mãn tính. Việc nhận diện và điều trị sớm các nhiễm trùng do vi khuẩn là rất quan trọng để ngăn ngừa các biến chứng nghiêm trọng liên quan đến tai.

2.3. Nhiễm trùng do virus

Viêm tai giữa cấp thường phát triển sau khi có nhiễm trùng virus ở vùng vòm họng và vòi nhĩ. Các virus này không chỉ làm thay đổi tính chất của dịch nhầy mà còn giảm khả năng làm sạch tự nhiên của niêm mạc vòi nhĩ và vòm họng. Khi chức năng của vòi nhĩ bị rối loạn, áp lực âm trong tai giữa có thể xảy ra, đặc biệt nghiêm trọng ở trẻ em dưới 24 tháng tuổi, vì hệ miễn dịch và cấu trúc tai của trẻ còn non nớt. Áp lực âm này tạo điều kiện thuận lợi cho vi khuẩn và virus xâm nhập vào tai giữa. Nguy cơ phát triển viêm tai giữa cấp tính sau các nhiễm trùng đường hô hấp phụ thuộc vào sự hiện diện của vi khuẩn; nguy cơ thấp nhất khi không có vi khuẩn xâm nhập và cao nhất khi có sự kết hợp của nhiều loại vi khuẩn gây bệnh cùng lúc. Sự tương tác giữa virus và vi khuẩn trong cơ thể có thể làm tăng khả năng xảy ra viêm tai giữa, làm cho việc theo dõi và điều trị các triệu chứng nhiễm trùng hô hấp trở nên rất quan trọng.

2.4 Yếu tố di truyền

Ước tính về khả năng di truyền của viêm tai giữa cấp và viêm tai giữa thanh dịch dao động từ 40% đến 70% 87 , trong đó bé trai có nguy cơ cao hơn một chút so với bé gái [2]. Một số gen trong cơ thể liên quan đến hệ miễn dịch bẩm sinh (hệ miễn dịch tự nhiên) có thể ảnh hưởng đến việc dễ mắc bệnh viêm tai giữa. Đặc biệt, một số biến thể gen như IL6, IL10 và TNF có thể liên quan đến nguy cơ mắc bệnh khi trẻ bị nhiễm virus cảm lạnh hoặc virus đường hô hấp khác. Các biến thể gen này có thể làm cho phản ứng miễn dịch của cơ thể yếu đi, khiến bệnh nặng hơn. 

3. Viêm tai giữa có nguy hiểm như thế nào? Có những biến chứng gì?

Viêm tai giữa là một bệnh rất đơn giản tuy nhiên nếu không được điều trị đúng cách và dứt điểm sẽ rất nguy hiểm. Các biến chứng nội sọ đe dọa tính mạng do viêm tai giữa vẫn xảy ra. Các biến chứng trong các trường hợp viêm tai giữa cấp tính thường xảy ra ở trẻ em hoặc người cao tuổi. Ngược lại, các biến chứng của viêm tai giữa mạn tính thường được quan sát thấy ở người trẻ tuổi, đặc biệt là các trường hợp u cholesteatoma bắt đầu từ thời thơ ấu và mất nhiều năm để phát triển. Bệnh nhân bị biến chứng nội sọ phải nằm viện trong thời gian dài và những cá nhân này có bệnh tật đáng kể do di chứng thần kinh và thính giác vĩnh viễn, cũng như tỷ lệ tử vong đáng kể.

Dưới đây là tỷ lệ biến chứng viêm tai giữa của cả 3 loại viêm tai giữa: 

Mặc dù đã có thuốc kháng sinh, tỷ lệ biến chứng nội sọ từ viêm tai giữa vẫn còn khoảng 8%. Khoảng 30% các biến chứng của viêm tai giữa là ở não, và trong những trường hợp biến chứng nặng, từ 5% đến 26% có thể dẫn đến tử vong. Với viêm tai giữa cấp tính (AOM), bệnh thường tiến triển nhanh, nhưng nếu được phát hiện và điều trị kịp thời, bệnh nhân có thể hồi phục tốt. Tuy nhiên, với viêm tai giữa mạn tính (COM), bệnh thường không được phát hiện sớm và có thể mất nhiều năm để gây ra biến chứng, gây nguy hiểm hơn và khó điều trị hơn [3].

Chẩn đoán chính xác viêm tai giữa là một thách thức lớn. Một nghiên cứu cho thấy chỉ 62% trẻ em được bác sĩ đa khoa chẩn đoán đúng bệnh. Bác sĩ tai mũi họng chẩn đoán đúng 74% thời gian, trong khi bác sĩ nhi khoa đúng 51% và bác sĩ đa khoa chỉ đúng 46%. Điều này cho thấy sự cần thiết phải cải thiện đào tạo về chẩn đoán viêm tai giữa.

Chẩn đoán sớm COM rất quan trọng để ngăn ngừa biến chứng nghiêm trọng. Một số biến chứng như huyết khối xoang bên (LST) có biểu hiện mơ hồ, dễ bị bỏ sót. Để chẩn đoán nhanh ICC từ viêm tai giữa, cần có sự phối hợp giữa các bác sĩ chuyên khoa, bao gồm bác sĩ tai mũi họng và bác sĩ phẫu thuật thần kinh.

4. Cách điều trị viêm tai giữa

Điều trị viêm tai giữa thông thường dùng thuốc đường uống hoặc tại chỗ. Trong những trường hợp nghiêm trong và có biến chứng, người bệnh không đáp ứng với phương pháp điều trị bằng thuốc, bắt buộc phải phẫu thuật để cải thiện tình trạng: 

4.1. Dùng thuốc:

• Kháng sinh toàn thân: Thường dùng cho đối tượng viêm tai giữa thanh dịch - khi màng nhĩ vẫn còn nguyên vẹn và những người bị viêm tai giữa có hệ miễn dịch suy yếu như người tiểu đường. 

• Kháng sinh tại chỗ: Các phương pháp điều trị tại chỗ cho viêm tai ngoài cấp tính (AOE) và viêm tai giữa cấp tính (AOM) với thủng màng nhĩ bao gồm sử dụng các loại thuốc nhỏ tai có chứa chất kháng khuẩn (ciprofloxacin, neomycin, ofloxacin, polymyxin B) hoặc kết hợp với hydrocortisone dưới dạng dung dịch nhỏ tai 2-3% để giảm viêm. Do thuốc được nhỏ trực tiếp vào tai, chúng thường hiệu quả ngay cả khi vi khuẩn kháng thuốc [4]. 

• Kiểm soát cơn đau bằng acetaminophen hoặc NSAID

• Hiệp hội Nhi khoa Hoa Kỳ (AAP) khuyến khích theo dõi và điều trị triệu chứng thay vì dùng kháng sinh ngay lập tức để tránh kháng thuốc. Trẻ dưới 1 tháng tuổi hoặc các trường hợp AOM nghiêm trọng (đau tai dữ dội và sốt trên 39°C) cần dùng kháng sinh kết hợp giảm đau.

• Amoxicillin thường là lựa chọn đầu tiên cho AOM, và khi cần, amoxicillin kết hợp acid clavulanic được sử dụng cho những trường hợp tái phát hoặc đã dùng amoxicillin trước đó. Nếu bệnh nhân dị ứng với penicillin, cephalosporin hoặc macrolid có thể được sử dụng thay thế.

Nếu sau 2-3 ngày điều trị mà không có sự cải thiện, có thể cần đánh giá lại chẩn đoán và điều chỉnh kháng sinh hoặc nuôi cấy dịch tai giữa để xác định loại kháng sinh phù hợp hơn.

4.2. Phẫu thuật

• Chọc màng nhĩ: Đây là một thủ thuật được thực hiện để giúp giảm áp lực trong khoang tai giữa. Bác sĩ sẽ đưa một cây kim nhỏ vào màng nhĩ để hút dịch tích tụ, từ đó làm giảm đau và áp lực. Thủ thuật này cũng giúp đưa thuốc kháng sinh vào khoang tai giữa để điều trị nhiễm trùng. Tuy nhiên, chọc nhĩ không rút ngắn thời gian có dịch trong tai hay giảm tần suất tái phát viêm tai giữa cấp tính 

• Đặt ống thông màng nhĩ: Ống thông nhĩ được sử dụng cho những trẻ em bị AOM tái phát nhiều lần. Nghiên cứu cho thấy việc đặt ống thông này giúp giảm số lần bị AOM trong vòng sáu tháng, giảm đau và cải thiện khả năng nghe. Đặt ống thông nhĩ là một thủ thuật đơn giản, thường cần gây mê và ít có biến chứng nghiêm trọng. Một số biến chứng nhẹ có thể xảy ra, như chảy dịch từ tai hoặc lệch ống thông. Nếu màng nhĩ bị thủng do nhiễm trùng, có thể cần phẫu thuật để sửa chữa.

5. Cách phòng ngừa viêm tai giữa

Để phòng ngừa viêm tai giữa, người lớn và trẻ em nên áp dụng 6 cách sau:

5.1. Tiêm Vacxin phòng ngừa

Trẻ nhỏ và người lớn thường bị viêm tai giữa tái đi tái lên nên tiêm vacxin để phòng ngừa và nâng cao hiệu quả điều trị. Một số vacxin cần tiêm: 

• Vaccine phế cầu: Vacxin này giúp ngăn ngừa các bệnh do vi khuẩn Streptococcus pneumoniae, một trong những nguyên nhân phổ biến gây viêm tai giữa. Trẻ em nên được tiêm vacxin phế cầu theo lịch tiêm chủng định kỳ.

• Vaccine cúm: Tiêm vacxin cúm hàng năm cho trẻ có thể giúp giảm nguy cơ viêm tai giữa do virus cúm gây ra. Cúm có thể làm tăng nguy cơ mắc các bệnh nhiễm trùng tai.

• Vaccine chống virus

5.2. Chế độ ăn uống lành mạnh

• Phòng viêm tai giữa cho trẻ dưới 1 tuổi: Cho bé bú mẹ trong ít nhất 6 tháng đầu đời giúp tăng cường hệ miễn dịch cho trẻ, từ đó giảm nguy cơ viêm tai giữa. Sữa mẹ cung cấp kháng thể và dinh dưỡng cần thiết cho sự phát triển của trẻ.

• Chế độ ăn uống đảm bảo trẻ ăn đủ các loại thực phẩm giàu vitamin A, C, và D, cùng với khoáng chất như kẽm, để tăng cường sức đề kháng.

5.3. Giữ đường hô hấp luôn sạch sẽ

• Vệ sinh tai: Không nên để trẻ thụ động tiếp xúc với các nguồn ô nhiễm như khói thuốc lá và bụi bẩn. Khi vệ sinh tai, tránh sử dụng các vật nhọn hoặc bông tăm có thể làm tổn thương tai và gây nhiễm trùng.

• Giữ vệ sinh mũi họng: Sử dụng nước muối sinh lý để làm sạch mũi có thể giảm nguy cơ nhiễm trùng tai. Các bệnh về đường hô hấp trên có thể tạo điều kiện cho vi khuẩn xâm nhập vào tai giữa.

5.4. Tránh các thói quen xấu

• Tránh khói thuốc: Khói thuốc lá là yếu tố nguy cơ lớn đối với viêm tai giữa. Các bậc phụ huynh nên hạn chế hút thuốc trong nhà và tránh để trẻ tiếp xúc với khói thuốc.

• Tránh cho trẻ nằm khi bú: Trẻ bú khi nằm có nguy cơ cao bị trào ngược sữa vào ống tai, gây viêm tai giữa. Hãy cho trẻ bú trong tư thế ngồi hoặc nửa ngồi.

5.5. Kiểm soát tốt các bệnh nền

Việc quản lý hiệu quả các bệnh nền như bệnh tiểu đường, dị ứng, và bệnh lý đường hô hấp là rất quan trọng trong việc giảm nguy cơ viêm tai giữa. Những bệnh này có thể làm suy yếu hệ thống miễn dịch hoặc tạo điều kiện cho vi khuẩn phát triển, dẫn đến nhiễm trùng. Đặc biệt, ở trẻ em, việc kiểm soát tốt các triệu chứng dị ứng và viêm mũi có thể ngăn ngừa tình trạng viêm nhiễm lan rộng vào tai giữa.

Ngoài ra, việc theo dõi định kỳ và điều trị đúng cách cho các bệnh nền này không chỉ giúp cải thiện sức khỏe tổng quát mà còn tăng cường khả năng miễn dịch, từ đó giảm thiểu nguy cơ phát triển các bệnh lý tai mũi họng. Một nghiên cứu đã chỉ ra rằng trẻ em mắc bệnh hen suyễn hoặc viêm mũi dị ứng có nguy mắc viêm tai giữa cao hơn [5]. Vì vậy việc kiểm soát các triệu chứng của những bệnh này là rất cần thiết.

Hơn nữa, sự phối hợp giữa bác sĩ chuyên khoa và bác sĩ điều trị bệnh nền có thể tạo ra một kế hoạch chăm sóc toàn diện, giúp giảm nguy cơ tái phát viêm tai giữa và cải thiện chất lượng cuộc sống cho bệnh nhân. Việc kiểm soát tốt các bệnh nền không chỉ mang lại lợi ích về sức khỏe tai mũi họng mà còn góp phần vào sự phát triển và sinh hoạt hàng ngày của người bệnh.

5.6. Sử dụng bộ đôi Bảo Nhĩ Vương - trong uống ngoài nhỏ - Hỗ trợ cải thiện và tránh tái phát viêm tai giữa

Bảo Nhĩ Vương là giải pháp tối ưu cho những người mắc viêm tai giữa, kết hợp giữa viên uống và dung dịch nhỏ tai: 

• Viên uống Bảo Nhĩ Vương không chỉ có thành phần Cối xay và Hoàng kỳ giúp hỗ trợ cải thiện tình trạng viêm tai giữa mà còn tăng cường hệ miễn dịch, giúp cơ thể chống lại các tác nhân gây bệnh. Các thành phần sơn thù du, cốt toái bổ, câu kỷ tử, sinh địa và bạch quả trong viên uống giúp tăng cường sức đề kháng, hỗ trợ hồi phục nhanh chóng các tổn thương ở tai, giảm thiểu nguy cơ tái phát viêm.

• Nhỏ tai Bảo Nhĩ Vương Drop tác động trực tiếp lên khu vực bị viêm, giúp làm dịu cơn đau, giảm viêm và hỗ trợ quá trình hồi phục. Đặc biệt, Bảo Nhĩ Vương Drop được bào chế dưới dạng dầu cho hiệu quả thấm sâu hơn vào vùng da bị viêm nhiễm, đẩy nhanh quá trình phục hồi và ngăn biến chứng. Dạng dầu này cũng giúp đi qua màng nhĩ mà không nguy hại gì, cho phép hỗ trợ cải thiện viêm tai giữa cả trong trường hợp viêm tai giữa thanh dịch, viêm tai giữa khi chưa có thủng màng nhĩ.

Viêm tai giữa là một bệnh lý không thể xem nhẹ, nhất là khi các biến chứng có thể đe dọa trực tiếp đến tính mạng. Việc nhận biết sớm các dấu hiệu, nguyên nhân và áp dụng phương pháp điều trị thích hợp sẽ giúp ngăn ngừa bệnh tái phát. Nếu bạn gặp phải bất kỳ triệu chứng nào liên quan, hãy tham khảo ý kiến bác sĩ hoặc gọi cho chúng tôi 0868.093.693 để được hỗ trợ và điều trị kịp thời.

Tài liệu tham khảo: 

[1] Pubmed -  Otitis media: https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC7097351/#:~:text=Otitis%20media%20(OM)%20or%20middle,diseases%20in%20young%20children%20worldwide. - Cập nhật ngày 04/11/2024

[2] Pubmed - Risk factors for chronic and recurrent otitis media-a meta-analysis: https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/24466073/ - Cập nhật ngày 04/11/2024 

[4] Pubmed - Etiology, Diagnosis, Complications, and Management of Acute Otitis Media in Children: https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC9471510/  - Cập nhật ngày 04/11/2024

[5] Pubmed - Bidirectional association between asthma and otitis media in children: https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC7796599/  - Cập nhật ngày 04/11/2024